Bạn đã biết đến nhiều loại xôi như xôi gấc, xôi đỗ, xôi lạc, xôi xéo, xôi gà, xôi chim... Nhưng đến Tuyên Quang, bạn sẽ được biết đến một loại xôi đặc biệt, được những bàn tay khéo léo của các bà, các mẹ người Tày làm từ những sản vật của đồng ruộng, núi rừng. Đó là xôi ngũ sắc.

Xôi ngũ sắc hội tụ được những giá trị truyền thống và hiện đại, mang ý nghĩa về quan niệm vũ trụ, triết lý âm dương và ý nghĩa nhân sinh cao đẹp. Khẩu cắm lanh là cơm xôi màu đỏ tượng trưng cho khát vọng. Khẩu cắm lăm là cơm xôi màu tím tượng trưng cho trái đất trù phú. Khẩu cắm hương là cơm xôi màu vàng tượng cho sự no ấm đầy đủ. Khẩu khiêu là cơm xôi màu xanh tượng trưng cho màu xanh của núi rừng Tây Bắc. Khẩu nón là cơm xôi màu trắng tượng trưng cho tình yêu trong trắng thuỷ chung.

Để có xôi ngon, thơm dẻo người làm nghề phải tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy trình từ khâu chọn lá nhuộm màu đến việc đồ xôi. Nguyên liệu để nấu xôi phải là gạo nếp Tú Lệ hạt to, trong, một loại nếp thơm ngon và nổi tiếng nhất vùng.

Xôi được làm từ thứ gạo nếp ngon, hạt to tròn, hương thơm ngọt mũi. Ngũ sắc bao gồm các màu: Trắng, đỏ, xanh, vàng, tím. Màu trắng thì chỉ cần đồ gạo nếp là được. Các màu con lại phải tìm cách nhuộm gạo: Các loại lá, củ đặc trưng cho từng màu để nhuộm dễ tìm trong rừng, hoặc trong vườn nhà. Mỗi vùng có một cách làm riêng: Như màu đỏ dùng quá gấc, là cơm đỏ; Màu xanh dùng lá gừng, lá cơm xôi xanh, hoặc vỏ bưởi, vỏ măng đắng, lá cây ba soi, cây thành ngạnh khô, đốt lấy tro ngâm với nước có pha chút với; Màu vàng dùng củ nghệ già giã lấy nước; Màu tím dùng lá cơm đen, hoặc lá cây sau sau...

Bốn loại lá rừng dùng để nhuộm các màu xanh đỏ – tím – vàng được người dân lựa chọn kỹ lưỡng, lá không được quá non hay quá già. Sau đó rửa sạch nấu với nước lấy từ suối nguồn ở xã Tú Lệ. Khi đã có nước màu, gạo nếp được cho vào ngâm khoảng 10 tiếng rồi vớt để ráo nước. Gạo ráo nước sẽ được đồ trong chõ xôi truyền thống của đồng bào gọi là Mỏ Lừng – Tay Lung. Chõ xôi hình bầu dục bằng thân cây cọ hoặc gỗ thơm được gọt đèo để thủng hai đầu, đầu trên có nắp đậy. đầu dưới lát bằng phên nứa, mỗi chõ xôi được hơn 1 kg gạo. Quá trình đồ xói lửa phải đều, đượm than, Xôi chín dẻo, thơm đậm, dù nóng hay nguội nắm chặt tay cũng không dính.

Nhuộm gạo đã công phu, khâu đồ xôi cũng phải thật khéo léo. Những mâm xôi ngũ sắc của các gia đình trong mỗi dịp lễ, tết thường nhỏ và được đổ chung các màu trong một chỗ. Gạo ngâm màu nào dễ phai nhất được cho vào chõ đầu tiên, kế đến là các màu còn lại, màu trắng trên cùng. Trong các dịp lễ tết có quy mô lớn như lễ hội Lồng Tông, lễ tế của dòng họ hay cưới hỏi, mâm xôi được làm lớn hơn, từ 5 đến 50 kg gạo. Phải đồ mỗi màu một chỗ riêng. Có nơi bày thành bông hoa 5 cánh, mỗi cánh một màu, có nơi bày theo hình ruộng bậc thang, mỗi bậc một màu, có nơi dùng khuôn gỗ đóng thành tháp, nhiều tầng.Xôi chín được đơm vào đĩa hoặc trình bày theo từng ý tưởng khác nhau với 5 màu xanh – đỏ – tím – vàng – trắng. Năm màu được ghép trên một mâm xôi hình cánh hoa ban thì tượng trưng cho thuyết âm dương Ngũ hành, đồng thời thể hiện khát vọng yêu thương, tình yêu son sắt thuỷ chung, lòng yêu mẹ kính cha của đồng bào dân tộc Thái Tây Bắc.

Jump to Recipe Print Recipe

Xôi ngũ sắc, một món ăn rực rỡ và đầy màu sắc, là một đặc sản truyền thống của Việt Nam, thể hiện di sản ẩm thực phong phú của đất nước. Được làm từ gạo nếp và nhiều loại thực phẩm tự nhiên tạo màu như lá dứa, đậu xanh và khoai lang tím, món ăn bắt mắt này thường được phục vụ trong các dịp đặc biệt và lễ hội. Mỗi lớp màu sắc đại diện cho những hương vị và kết cấu khác nhau, tạo nên một sự hòa quyện tuyệt vời làm hài lòng mọi giác quan.

Xôi ngũ sắc

Bạn đã biết đến nhiều loại xôi như xôi gấc, xôi đỗ, xôi lạc, xôi xéo, xôi gà, xôi chim… Nhưng đến Tuyên Quang, bạn sẽ được biết đến một loại xôi đặc biệt, được những bàn tay khéo léo của các bà, các mẹ người Tày làm từ những sản vật của đồng ruộng, núi rừng. Đó là xôi ngũ sắc.

Ingredients

1 bát xôi gấc
1 bát xôi lá cẩm
1 bát xôi đậu xanh
100 gr tôm tươi
50 gr đậu xanh cà

Lá chuối, bột nêm, dầu ăn

Instructions

Ngâm mềm đậu xanh, sau đó cho vào nồi nấu chín, tán nhuyễn;
Luộc hoặc hấp tôm chín, bóc bỏ vỏ, cho vào máy xay nhuyễn, nêm bột nêm, cho vào chảo không dính, chấy khô;
Cắt lá chuối khoảng 5 × 7 cm, trải ra khay, cho từng loại xôi vào cuộn lại, thả vào chảo dầu nóng để rán hoặc nướng vàng;
Xếp từng cuộn xôi ra đĩa, quết đậu xanh lên trên, sau đó cho tôm đã cháy lên, dùng ngay;